Biografia

Już w wieku 8 lat został osierocony przez matkę, która spłonęła w pożarze. Kolejnym wstrząsem dla młodego Janusza był wybuch I wojny światowej tuż przed ukończeniem przez niego gimnazjum. Ojciec profesora był entuzjastą postępu technicznego. Zafascynowany działalnością Thomasa Edisona nawiązał z nim nawet kontakt korespondencyjny. Był też przychylny zainteresowaniom technicznym syna i postanowił wspierać go w jego naukowych marzeniach. Kariera naukowa przyszłego kandydata do Nagrody Nobla była niezwykle dynamiczna. Po ukończeniu Oficerskiej Szkoły Łączności w Paryżu, a następnie Wydziału Elektrotechnicznego Politechniki Warszawskiej w 1928 r. uzyskał tytuł doktora. Siedem lat później był już profesorem. 

Równanie Groszkowskiego 

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości był twórcą, organizatorem i dyrektorem pierwszego w Polsce Instytutu Radiotechnicznego, Państwowego Instytutu Telekomunikacyjnego. W okresie II Rzeczpospolitej należał do grupy „kilkunastu, może kilkudziesięciu ludzi, dzięki którym odrodzona, ale i osłabiona po zaborach Polska była w stanie skutecznie podjąć i realizować wyzwania nowoczesności. A był to czas niezwykły, bowiem, paradoksalnie, nigdy w dziejach nie byliśmy tak blisko, jak wówczas światowej czołówki w tak wielu dziedzinach postępu naukowo-technicznego” – wskazywał prof. Bolesław Orłowski. W 1932 r. naukowiec wyprowadził wzór (zwany również równaniem Groszkowskiego) określający zmiany częstotliwości drgań układu od zawartości harmonicznych. Teoria Polaka wyprzedziła współczesnych mu badaczy, którzy początkowo nie rozumieli jej znaczenia. Na początku lat trzydziestych Groszkowski zaczął wnosić również istotny wkład do elektroniki światowej w zakresie nieliniowej generacji i stabilizacji drgań, których założenia i wypływające z nich wnioski opublikował po angielsku w „Proceedings of the Institute of Radio Engineers”. „W 1936 r. jako pierwszy zwrócił uwagę na zmiany w indukcyjności cewek zachodzące nie tylko pod wpływem zmian temperatury, lecz znacznie bardziej wskutek zmiany gęstości rozpływu prądu elektrycznego w przekroju cewki spowodowanego zjawiskiem naskórkowości. Wraz ze swym współpracownikiem, Stanisławem Ryżko (1910–1974), jako pierwszy zastosował w magnetronie katodę tlenkową (1937), a następnie zbudował pierwszy magnetron całkowicie metalowy, z wewnętrznym obwodem rezonansowym, katodą tlenkową i korpusem chłodzonym olejem (1939). Te prekursorskie osiągnięcia miały wpływ na rozwój kształtującej się wówczas światowej techniki radarowej, która odegrała ważną rolę podczas drugiej wojny światowej” – wyliczał dokonania Groszkowskiego prof. Orłowski. 

Żołnierz AK, poseł w PRL 

W czasie II wojny światowej profesor Groszkowski jako żołnierz Armii Krajowej i doradca naukowo-techniczny do spraw łączności Delegatury Rządu na Kraj, rozszyfrował układ sterowania niemieckich pocisków rakietowych V-2. Dzięki pracom profesora już przedwojenne polskie radiostacje wykazywały stabilność częstotliwości na najwyższym światowym poziomie, a radiostacje ruchu oporu w czasie okupacji zaopatrywane były w najwyższej klasy stabilizatory piezokwarcowe jego konstrukcji. Po wojnie, „wykorzystując swą niekwestionowaną pozycję naukową robił Groszkowski co mógł, by chronić przed represjami tych nielicznych polskich bohaterów, którzy zdecydowali się wrócić do pojałtańskiej Polski”. Od chwili utworzenia Polskiej Akademii Nauk był jej członkiem rzeczywistym, a w latach 1962-1972 prezesem. Pełnił także funkcję posła na Sejm PRL VI kadencji i był zastępcą przewodniczącego Rady Państwa. „W epoce Gierka uległ naiwnej nadziei, że przy pewnym współdziałaniu uda się w istotny sposób naprawić system polityczno-społeczny PRL-u” – wyjaśniał prof. Orłowski. „Brak satysfakcjonującej reakcji władz na jego liczne interwencje w sprawach ludzi pokrzywdzonych, skłonił go do złożenia najpierw memoriału do Rady Państwa o postępowaniu wymiaru sprawiedliwości, a w 1976 r. do zrzeczenia się piastowanych funkcji. W atmosferze rodzącej się Solidarności, wygłosił 23 października 1980 r. słynne przemówienie o potrzebie odnowy moralnej na forum Zgromadzenia Ogólnego PAN. W tym czasie przy wielu okazjach, popierając Solidarność, deklarował, że do końca życia nie zmaże plamy związanej ze współpracą z władzami PRL-u” – dodawał prof. Orłowski. 

Format światowy 

Groszkowski był uczonym formatu światowego, cieszył się powszechnym uznaniem. Pozostawił po sobie 361 publikacji i 16 chronionych patentami wynalazków. Owocem jego pracy dydaktycznej są 33 wypromowane doktoraty. Skonstruował unikatowe próżniomierze jonizacyjne do pomiaru najniższych ciśnień, a do ostatniej chwili życia pracował nad publikacją poświęconą bardzo wysokiej próżni. Już w latach 70. ubiegłego wieku naukowiec twierdził, że niebawem pojawi się możliwość wymiany informacji między ludźmi na różnych kontynentach dzięki wykorzystaniu satelitów. Jego wizja znalazła potwierdzenie w rzeczywistości niedługo później. Osiągnięcia naukowe prof. Groszkowskiego są stale cytowane w najbardziej prestiżowych naukowych wydawnictwach na świecie. Przyjaciele naukowca oraz jego uczniowie – także wybitni badacze i wynalazcy, wspominali, że najważniejszy dla profesora Groszkowskiego był drugi człowiek. Mawiał, że prawdziwy uśmiech to najpiękniejsza z rzeczy, jaką możemy ofiarować bliźnim.