Biografia

Ukochana babcia Józefa Ignacego czytywała wieczorami całej rodzinie, a wiekowa prababcia Konstancja uczyła przyszłego pisarza składać litery. Dwór w Romanowie, gdzie spędził kilka pierwszych lat swojego życia Kraszewski zapamiętał jako miejsce wręcz idylliczne. „Trudno w świecie o jaśniejszy kąt, o piękniejsze leśne kwiaty, o bujniejsze łąki, o pustynniejszą ustroń” – wspominał. 

Wbrew woli ojca 

Przyszły pisarz podjął studia humanistyczne na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie wraz z grupą młodzieży został aresztowany za działalność konspiracyjną. Kraszewski trafił do więzienia, a od grożącej mu branki do carskiego wojska, uratowała go ciotka, przełożona wileńskich wizytek, która wybłagała „łaskę” u generał-gubernatora. „Kraszewski wyniósł z tego doświadczenia pełen rezerwy stosunek do zbrojnej walki powstańczej” – pisała Elżbieta Szymańska. Kiedy postanowił zostać pisarzem, natrafił na zdecydowany opór ojca. Przyszły autor „Starej baśni” postawił się, a znakomity gawędziarz i znawca tradycji szlacheckich Jan Kraszewski – nie akceptując decyzji syna, odciął go od finansowego wsparcia.  

Setki książek, tysiące listów… 

Kraszewski okazał się prawdziwym tytanem pracy. Na liście najpłodniejszych pisarzy świata zajmuje 7. miejsce z liczbą ponad 600 książek, z których 232 to powieści. Do najsłynniejszych należą: „Stara baśń”, „Hrabina Cosel”, „Chata za wsią” i „Ostatni z Siekierzyńskich”. Napisał również około 150 opowiadań, blisko 20 utworów dramatycznych i kilka tomów poezji. Przed Sienkiewiczem był najczęściej tłumaczonym autorem polskim. Redagował czasopisma, przełożył 21 dzieł literackich z pięciu języków i wydał ponad 20 własnych prac naukowych poświęconych historii i kulturze Polski oraz Litwy. Napisał też kilka tysięcy listów – zawierających głównie relacje z licznych podróży. Poza literaturą Kraszewski zajmował się również sztuką oraz muzyką. Ilustrował własne powieści, kolekcjonował rysunki i ryciny. Oprócz tego grał na fortepianie, komponował, uprawiał krytykę muzyczną.

Szpieg? 

Kraszewski słynął również ze swoich wyrazistych poglądów politycznych. Akcentował swą sympatię do ludu, propagując wśród szlachty ideę uwłaszczenia chłopów. Pozytywistyczni realiści traktowali go jako mentora. Na łamach „Gazety Codziennej” propagował kapitalistyczne formy gospodarki rolniczej, inwestycje, uprzemysłowienie, rozwój kolei, tworzenie zrzeszeń handlowo-finansowych. Starał się także tonować nastroje powstańcze. Jednak jako zdecydowany krytyk polityki margrabiego Wielopolskiego pod koniec stycznia 1863 r., po wybuchu powstania styczniowego, został zmuszony do opuszczenia Warszawy i wyjechał do Drezna, od czasów rozbiorowych jednego z głównych ośrodków polskiej emigracji. Kraszewski zajął się tam pomocą dla szukających schronienia za granicą powstańców styczniowych. W wieku 70 lat, przebywając w Berlinie, po raz kolejny został aresztowany i – tym razem – oskarżony o współpracę szpiegowską z Francją. Proces był poszlakowy, a winy pisarzowi nie udowodniono. Jednak na skutek interwencji samego Ottona von Bismarcka Kraszewskiego skazano i uwięziono w Magdeburgu. Dwa lata później udało mu się wyjechać za kaucją za granicę. Przebywał we Włoszech i Francji. Zmarł w Genewie.