Biografia

Przyszedł na świat w Toruniu. Jego wujem był biskup warmiński Łukasz Watzenrode. Dzięki jego protekcji hierarchy i finansowemu wsparciu młody Mikołaj mógł rozpocząć studia na Akademii Krakowskiej, a następnie kontynuować je na najlepszych europejskich uczelniach. „W Bolonii studiował prawo, w Padwie odbył studia lekarskie, w Ferrarze zdobył doktorat z prawa kanonicznego” – wymieniała prof. Jolanta Choińska-Mika. 

Teoria zakazana 

Już we Włoszech zaczął prowadzić obserwacje astronomiczne, podczas których zaczął wątpić w obowiązującą od czasów starożytnych teorię geocentryczną Ptolemeusza. Głosiła ona, że centrum wszechświata stanowi Ziemia, wokół której po swoich orbitach poruszają się Księżyc, Słońce, planety oraz gwiazdy. Po powrocie ze studiów zamieszał w Lidzbarku Warmińskim i został sekretarzem swojego wuja oraz kanonikiem kapituły warmińskiej bez prawa do odprawiania mszy świętych, ponieważ nigdy nie przyjął święceń kapłańskich. Ostatnie dwie dekady życia Kopernik spędził we Fromborku, gdzie w pełni ukształtowała się jego najsłynniejsza koncepcja o heliocentrycznej strukturze wszechświata, według której to Ziemia obraca się wokół Słońca, a nie na odwrót. Prowadził wnikliwie obserwacje nieba w wieży wzgórza katedralnego swoje ustalenia spisując w kolejnych tomach monumentalnego dzieła „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”). Dokonał przedefiniowania pojęć o wszechświecie, nie wykorzystując precyzyjnych instrumentów pomiarowych. Teleskop, luneta, dokładny zegar – to znacznie późniejsze wynalazki. Na kilka lat przed śmiercią astronoma Frombork odwiedził uczeń i intelektualny spadkobierca Kopernika – Jerzy Joachim Retyk, wybitny matematyk, profesor uniwersytetu w Wittenberdze. Opuszczając Warmię zabrał ze sobą kopię rękopisu. Obszerne, opatrzone rycinami dzieło ukazało się drukiem na dwa miesiące przed śmiercią autora. „O obrotach sfer niebieskich” Kopernika nie znalazło uznania zarówno wśród duchownych protestanckich, jak i katolickich. Trafiło na „Indeks Ksiąg Zakazanych”, z którego zniknęło dopiero w 1828 r., niemal czterysta lat po śmierci uczonego. 

Nie tylko astronom 

Kopernik był nie tylko astronomem, ale prawdziwym „człowiekiem renesansu”. Znał grekę i łacinę. Pisał wiersze. Na temat swoich koncepcji dyskutował z samym Leonardem da Vinci. Opracował również twierdzenie z zakresu geometrii, zgodnie z którym jeśli wewnątrz dużego okręgu toczy się bez poślizgu okrąg o promieniu dwa razy mniejszym, to dowolny, lecz ustalony punkt małego okręgu porusza się po średnicy dużego. Sporządził mapę Królestwa Polskiego i Litwy. Podczas wojny polsko-krzyżackiej w latach 1520-1521 Kopernik zorganizował obronę olsztyńskiego zamku, sprowadzając z Elbląga sprzęt bojowy. Licząca zaledwie setkę osób załoga odparła szturm krzyżacki na mury i bramy Olsztyna. W Grudziądzu wygłosił słynny „Traktat o monecie”, w którym przedstawił projekt reformy monetarnej w Prusach Królewskich. Był autorem aktualnego do dziś w naukach ekonomicznych stwierdzenia, że zły pieniądz wypiera lepszy. Ekonomiczny charakter miało też opracowanie przez Kopernika nowej receptury wypieku chleba. Tak zwana taksa chlebowa miała na celu obniżenie cen pieczywa. To nie jedyny jego kontakt z chlebem. Kopernik prowadził również badania nad przyczyną zarazy w Olsztynie. Odkrył, że ma ona związek ze spożywaniem przez społeczeństwo zanieczyszczonego chleba, który często lądował na ziemi i przez to miał kontakt z zarazkami i brudem. Aby uświadomić ludziom fakt spożywania przez nich brudnego chleba, wpadł na pomysł, aby był on wcześniej smarowany masłem, przez co wszelki brud będzie widoczny. Od tego czasu zwyczaj smarowania chleba masłem, stał się popularny w całej Europie. Dla współczesnych sobie Kopernik był przede wszystkim znany jako lekarz. Nie dokonał wprawdzie żadnego przełomu w medycynie, ale pozostało po nim kilka podręczników lekarskich z jego biblioteczki, sporo notatek medycznych oraz kilka oryginalnych recept. W jednej z nich zalecał, by „wziąć wina sublimowanego dwie kwarty, ususzonych jagód figi cztery drachmy, cynamonu, goździków i szafranu po pięć drachm”. „Zmieszajcie i przecedźcie do czystego naczynia” – zalecał Kopernik, wskazując, by używać napoju „wygodnie i niewstrzemięźliwie”. „Jeżeli Bóg zechce, to napój pomoże!” – podsumowywał. Napój z receptury sprzed stuleci odtworzono na 548. urodziny wybitnego astronoma.