Biografia

Naukę rozpoczął dopiero w wieku 10 lat w dwuletniej szkole wiejskiej. Jednocześnie pracował jako drwal – w ten sposób dokładał się do domowego budżetu. Urodził się we wsi Wierzchosławice w zaborze austriackim, w biednej rodzinie chłopskiej. W wieku 21 lat wstąpił do Stronnictwa Ludowego. Politykę miał we krwi. Po siedmiu latach znalazł się we władzach partii. 

Za rządów Witosa Polska głodna i bosa? 

W czasie I wojny światowej Witos napisał deklarację wzywającą do odzyskania przez Polskę niepodległości. Rok później wstąpił do Ligi Narodowej, organizacji endeckiej, opowiadającej się za jednolitym narodowo państwem polskim. Równolegle wspierał ideę Józefa Piłsudskiego odtworzenia dawnej Rzeczpospolitej jako federacji wielu narodów. Po wojnie został posłem na sejm ustawodawczy. Podczas wojny polsko-bolszewickiej stanął na czele Rządu Obrony Narodowej, który przetrwał najcięższy okres działań wojennych. Za jego rządów uchwalona została konstytucja, zwana marcową. Wydarzenie to zakończyło proces zmagań o kształt ustrojowy II RP. Ponownie stanął na czele rządu dwa lata później. Nowa koalicja została nazwana Chjeno-Piastem (od nazwy głównych partii wchodzących w jej skład). Witos zapowiadał reformę walutową i parcelację ziemi. Jednak popularność premiera szybko malała, w kraju panowała hiperinflacja, stąd wzięło się porzekadło: „Za rządów Witosa Polska głodna i bosa”. Doszło wtedy do pierwszych konfliktów z Piłsudskim, który nie tolerował „wtrącania się” cywilów w sprawy wojskowe. Mimo coraz bardziej znaczącej pozycji w polityce, nie zerwał kontaktu z wsią i własnym gospodarstwem. Do legendy przeszła jego oszczędność, którą jego przeciwnicy określali mianem skąpstwa. Nigdy nie szastał publicznymi pieniędzmi. Kiedy był premierem, wykorzystywał do wyjazdów służbowych samochód Ignacego Paderewskiego. Rocznie z funduszu dyspozycyjnego wydawał mniej niż większość premierów przez dwa miesiące. Przez rok zarabiał mniej, niż wynosiło dwumiesięczne uposażenie szefów rządu po zamachu majowym. 

Bity i poniżany 

Tekę premiera objął ponownie 10 maja 1926 roku. Wkrótce potem Piłsudski ze swoimi zwolennikami i wiernymi sobie oddziałami wkroczył do Warszawy. Doszło do starć. Premier Witos, nie chcąc dopuścić do dalszego rozlewu krwi – wraz z prezydentem Wojciechowskim – podał się do dymisji. Stanął na czele Centrolewu – parlamentarnej koalicji, opozycyjnej wobec sanacji. Stronnicy marszałka rozwiązali parlament, pozbawiając tym samym immunitetu opozycyjnych posłów. Witos trafił do twierdzy brzeskiej, gdzie był bity i poniżany. Po wyjściu na wolność został zmuszony do emigracji. Azyl znalazł w Czechosłowacji. W archiwach Polskiego Radia zachowało się przemówienie wygłoszone przez Witosa w 1938 roku. Jest to prawdopodobnie jedyne zachowane nagranie z głosem trzykrotnego premiera. „Wszyscy własnymi rękami powinni dokonać gruntownej przebudowy państwa, zgodnie z duchem czasów, jego potęgą i własnym interesem” – apelował do chłopów. Po wkroczeniu wojsk niemieckich wrócił do ojczyzny. Został aresztowany i otrzymał propozycję współpracy z hitlerowcami przy próbach powołania kolaboracyjnego rządu. Odmówił. Po wojnie wraz ze Stanisławem Mikołajczykiem ponownie utworzył Polskie Stronnictwo Ludowe, którego był prezesem. Niedługo później zmarł. „Witos doprowadził do unarodowienia chłopa polskiego II Rzeczpospolitej. Wprowadził warstwę chłopską z rozbudzoną świadomością kulturową, polityczną, gospodarczą do życia społecznego kraju. Chłopi stali się współtwórcami państwa polskiego” – wymieniał zasługi Witosa dr Stanisław Lato.