Biografia

Chłopcem był nieśmiałym i wątłym. Wcześnie osierocony przez mamę uciekał w świat rysunku. Z zapałem przerysowywał ilustracje ze „Śpiewów historycznych” Niemcewicza i innych dzieł poświęconych dziejom Polski. Zaczął zarabiać jako 10-latek kopiując na zamówienie herby. W szkole radził nie radził sobie zbyt dobrze. „W domu wydzielano papier do pisania i jedną świecę dla wszystkich na każdy wieczór”. Nie były to najlepsze warunki do nauki. 

Męczybuła ku pokrzepieniu serc

Miał 13 lat, gdy w 1851 r. znalazł się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Był niskiego wzrostu, a w czasie malowania – z powodu krótkiego wzroku, przykładał do lewego oka specjalne szkiełko. W szkole koledzy wołali na niego „ślepowron” i „męczybuła”. Martwa natura śmiertelnie go nudziła, dlatego codziennie odwiedzał krakowskie kościoły, Wawel i Bibliotekę Jagiellońską,  gdzie „robił notatki ołówkiem i akwarelą”. W wieku 20 lat ukończył szkołę. Dzięki stypendium podjął kolejne studia malarskie – w Monachium. Powróciwszy do Krakowa, wynajął małą pracownię, w której powstały najwspanialsze jego dzieła: „Kazanie Skargi”, „Rejtan” i „Unia Lubelska”. Dzięki tym płótnom zdobył wielką sławę. Za ostatni z wymienionych obrazów uhonorowany został w Paryżu Legią Honorową. Mianowany został także dyrektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Do jego najwybitniejszych uczniów należeli: Włodzimierz Tetmajer, Józef Mehoffer czy Stanisław Wyspiański. Sam Matejki był niezwykle pracowity. „Dziennie stał po 6-8 godzin na drabinie i malował te swoje olbrzymie obrazy. A trzeba pamiętać, że miał zaledwie około 1,60 metra wzrostu. Poza tym całe życie był schorowany. Po 30. roku zapadł na wrzód żołądka. Leczył go profesor Dietl, ale Matejko nie słuchał lekarzy” – mówiła dr Maria Przemycka-Zielińska. W ciągu 20 lat artysta stworzył kilkanaście olbrzymich kompozycji, z których największe wrażenie po dziś dzień robi monumentalna „Bitwa pod Grunwaldem”. 

Chwała i krytyka 

Malarstwo Matejki pełniło szczególną rolę w państwie pozbawionym suwerenności politycznej w wyniku traktatów rozbiorowych z lat 1772-1795. „Ukazując dawną wielkość Rzeczypospolitej i chwałę jej oręża, Matejko pragnął kształtować serca i umysły Polaków, wskrzesić wiarę w odrodzenie niepodległej ojczyzny. Jako pierwszy nadał tak wysoką rangę malarstwu historycznemu, zafascynował nim szerokie rzesze społeczeństwa, zamanifestował na arenie międzynarodowej odrębny charakter i wysoki poziom artystyczny sztuki polskiej” – podkreślała Ewa Micke-Broniarek. Matejko, przekonany o narodowym posłannictwie swojej sztuki, świadomie ignorował nowe kierunki artystyczne. Dlatego, mimo dużej popularności, nie budził sympatii niektórych przedstawicieli polskiego życia kulturalnego. Jego twórczość krytykował m.in. Józef Ignacy Kraszewski. Stanisław Witkiewicz określał malarstwo Matejki jako „zatęchłe więzienie, w które chciano wtłoczyć cały nurt artystyczny w Polsce”.