Biografia

Chociaż do Reja przylgnęło określenie „z Nagłowic”, to w rzeczywistości urodził się w Żurawnie koło Halicza. Jego rodzice należeli do średniozamożnej szlachty i pragnęli zapewnić potomkowi jak najlepsze wykształcenie. Jednak przyszły pisarz nie przepadał za nauką. W 1518 r. wstąpił na Uniwersytet Jagielloński, gdzie wytrzymał zaledwie rok.

Popularny i towarzyski

Po śmierci ojca Rej osiadł w Ziemi Chełmskiej i zajął się gospodarstwem. Z powodzeniem zarządzał rodzinnym majątkiem, z którego – do swojej śmierci się utrzymywał, żyjąc w dostatku. Brał czynny udział w życiu publicznym: jeździł na sejmy, czasem sam bywał posłem. Bardzo popularny i towarzyski, uczestniczył też w życiu sąsiedzkiego ziemiaństwa. Założył miasteczka Rejowiec i Oksza. Król Zygmunt Stary podarował mu majątek Temerowka za polski przekład psałterza. Król Zygmunt August w uznaniu jego zasług obywatelskich oddał mu w dożywocie wieś Dziewięciele. W 1548 r. Rej przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. Uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły. Toczył spory teologiczne i majątkowe z Kościołem rzymskokatolickim.

Polacy nie gęsi… 

Rej daleki był od traktowania siebie jako pisarza. Wszystkie swoje utwory publikował pod pseudonimem albo bezimiennie. Jednak pisarstwo uważał za odpowiedzialną misję społeczną. W jego utworach, choćby słynnej „Krótkiej rozprawie między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem”, wiele było aluzji do ówczesnych stosunków społecznych, politycznych i obyczajowych. „Do dziś funkcjonuje pewien stereotyp przeciwstawiający dwu najważniejszych twórców polskiego renesansu – prostaka Reja i subtelnego humanistę Kochanowskiego. Stereotyp taki tworzyli przeciwnicy polityczni Reja, przedstawiając go jako nieokrzesanego nieuka, opoja i żarłoka, który młodość spędził jak dzikus, szkół unikał i żył rozpustnie. Do takiego obrazu przyczynił się nieco sam Rej, który nie gardził sprośną anegdotą, grubym dowcipem i brzydkim słowem rodem ze szlacheckiej biesiady. Stereotyp ten nie jest do końca prawdziwy. Rej, mimo że w dużej mierze był samoukiem, był też człowiekiem światłym i wykształconym” – pisała dr Halina Floryńska-Lalewicz. Pisarz przeszedł do historii zdaniem: „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Nie jest jednak prawdą, że to właśnie Rej wprowadził polszczyznę do literatury. Marcin Bielski pisał po polsku w tym samym czasie co Rej, a przed nim był jeszcze m.in. Biernat z Lublina. Należy też dodać, że Rej tworzył głównie dla szlachty, która nie posługiwała się powszechnie i z łatwością łaciną. „Był za życia pisarzem bardzo popularnym, znanym, cytowanym i naśladowanym” – podsumowywała dr Floryńska-Lalewicz.