Biografia

Przyszedł na świat w szlacheckiej rodzinie jako Hieronim Franciszek. „Uczęszczał do szkół pijarskich (…). Po ukończeniu retoryki i po zgonie ojca, w piętnastym roku życia, idąc za przykładem dwóch starszych braci, przywdziawszy już w Piotrkowie sukienkę zakonną, udał się do Podolińca na Spiżu, ażeby wstąpić do nowicyatu, znajdującego się przy tamtejszym kolegium” – pisał o latach młodości Konarskiego Henryk Wernic. Imię Stanisław przybrał po wstąpieniu do zakonu pijarów. 

Nowe teorie pedagogiczne 

Ważną cezurą w życiu Konarskiego był rok 1722. Wówczas duchowni przełożeni zdecydowali się wysłać młodego wówczas nauczyciela do bardziej prestiżowego kolegium pijarskiego w Warszawie. „Następne lata przyszły reformator poświęcił w dużej mierze na studiowanie umiejętności oratorskich i retorskich, napisał swoje pierwsze dzieła literackie oraz zaczął kontestować aktualną edukację i nauki z nią związane” – pisał Marcin Rozmarynowski. Kolejnym etapem w rozwoju Konarskiego był jego wyjazd do Włoch, Francji i Niemiec. Podczas podróży po Europie ukończył słynny rzymski uniwersytet Sapienza, pracował w elitarnej szkole pijarskiej Collegium Nasarenum oraz pobierał nauki od licznych francuskich i niemieckich intelektualistów, humanistów i retorów. „Najwięcej spędził czasu we wzorowem wówczas Collége du Plessis. Na tej wycieczce naukowej, podczas której poznał Fontenela, historyka i pedagoga Rollina, z którego dzieł najwięcej skorzystał pod względem pedagogicznym” – wskazywał Henryk Wernic. Pod wpływem tych doświadczeń Konarski założył w Warszawie Collegium Nobilium, szkołę dla młodzieży z magnackich rodzin. Położył nacisk na naukę języków nowożytnych i wiedzę matematyczno-przyrodniczą, celem zaś wychowania obywatelskiego uczyniono formowanie ludzi zdolnych do krytycznej oceny stanu państwa i wzięcia na swe barki odpowiedzialności za jego los. „Konarski jako retor dbał także o umiejętności wymowy i argumentowania swoich uczniów, co wciąż stanowiło fundament przyszłej kariery dyplomatycznej wychowanków”. 

Przeciwnik liberum veto 

W latach 1760-1763 Stanisław Konarski wydał w czterech tomach traktat polityczny „O skutecznym rad sposobie albo o utrzymaniu ordynaryjnych sejmów”, będący projektem reformy ustroju pozwalającej wyeliminować główną bolączkę Rzeczypospolitej czasów saskich – notoryczne zrywanie sejmów. „Dowodził, że liberum veto nie ma legalnych podstaw, nie broni wolności, lecz stanowi tyranię jednostki nad większością” – podkreślała dr Maria Czeppe. Konarski apelował o wprowadzenie zasady podejmowania uchwał większością głosów, stałej, dwuletniej kadencji Sejmu, stworzenie opartego na kolegialnych organach aparatu wykonawczego. „O skutecznym rad sposobie” spotkało się z bardzo żywym odzewem ze strony szlacheckiej opinii publicznej i miało poważny wpływ na przyszłych twórców Konstytucji 3 maja. Konarski, będący w bliskich relacjach z „familią” Czartoryskich, z której wywodził się król Stanisław August Poniatowski, szybko stał się mentorem monarchy. Król w pierwszych latach swego panowania wielokrotnie odwiedzał Collegium Nobilium, interesując się tym przedsięwzięciem edukacyjnym. „Za całą swoją nieocenioną działalność został Konarski, jako jedyny, odznaczony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego medalem «Sapere auso», czyli «Temu, który odważył się być mądrym»” – zaznaczała dr Maria Czeppe.